Pisownia „nie” z czasownikami często sprawia wiele problemów, głównie przez mylenie czasowników z innymi częściami mowy. Zacznijmy jednak od początku.
Co do zasady „nie” z czasownikami piszemy oddzielnie, niezależnie od tego w jakim czasie jest opisywana dana czynność. Np.:
- Nie odrobiłem pracy domowej. (czas przeszły)
- Nie uczę się języka francuskiego. (czas teraźniejszy)
- Nie będę pisał książki. (czas przyszły)
Jak widzisz, w tych przypadkach słowo „nie” oznacza zaprzeczenie danej czynności.
Problemy pojawiają się, kiedy „nie” jest traktowane jako przedrostek do rzeczownika, a nie zaprzeczenie czasownika. Wtedy takie słowa piszemy wyjątkowo łącznie (tak jak „nie” z rzeczownikami). Są to bardzo rzadkie zjawiska w naszej leksyce, jednak warto je sobie zapamiętać. Do grupy wyjątków zaliczymy słowa: niedołężnieć, niedomagać, niedowidzieć, nienawidzić, niewolić, niepokoić, niecierpliwić, niedosłyszeć (patrz: uwagi). Np.
- Niepokoi mnie Twoje zachowanie.
- Nienawidzę tej piosenki.
- Niecierpliwię się bardzo mocno przed dzisiejszym występem.
Uważaj!
W przypadku słowa niedosłyszeć musisz znać kontekst tej wypowiedzi.
- Moja mama od roku niedosłyszy. (Jako: Moja mama słabo słyszy, ma problemy ze słuchem) – tu piszemy łącznie, bo słaby słuch to jest cecha, a nie czynność.
- Moja mama nie dosłyszała co powiedziałeś. (Jako: Moja mama nie usłyszała tego co ktoś do niej powiedział) – tutaj piszemy oddzielnie, gdyż mowa tutaj o czynności.
Jednak powyższe wyjątki są niczym wobec innych wątpliwości leksykalnych. Dlaczego pisownia „nie” z czasownikami sprawia nam tyle problemów? Otóż bardzo często mylimy po prostu części mowy, głównie czasowniki z imiesłowami. Np.:
- Ona nie żyje na wysokim poziomie. (czasownik)
- Nieżyjący pisarz pozostawił po sobie wspaniałe książki. (imiesłów o znaczeniu przymiotnika)
- Chłopiec nie ustąpił miejsca koleżance. (czasownik)
- Ten piłkarz jest nieustępliwy. (imiesłów o znaczeniu przymiotnika)
Pamiętaj!
- „Nie” z czasownikami piszemy oddzielnie.
- Nieliczne wyjątki od tej reguły związane są z formą odrzeczownikową danego wyrazu.
- Nie myl czasowników z imiesłowami!